Τιτίνα ΧαλματζήΓιώργος Σεφέρης: Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ, Θ. Σ. ΕΛΙΟΤ, ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ , 1946 (απόσπασμα)
...Ο πιο επίμονος σχολιαστής της ζωής και του έργου του Καβάφη, ο Τίμος Μαλάνος, παρατηρεί: «Έβαλε στους στίχους του μέσα δάνειες φράσεις, ακόμα και χωρία αρχαίων κειμένων αμετάφραστα, όπως θα έκανε ένας συγγραφέας που γράφει μια διατριβή, όχι όμως και ένας ποιητής». Και για να δείξει πόσο κακή είναι αυτή η συνήθεια του Καβάφη, τον παρωδεί στιχουργώντας κομμάτια από τη Σούδα, το Λεξικό. Θα είχε δίκιο. Ο Καβάφης θα μπορούσε να ήταν στιχουργημένη Σούδα, όπως ο Έλιοτ στιχουργημένος Frazer, αν δεν είχαν την ευαισθησία που έχουν. Η ευαισθησία κάνει τον ποιητή. Η διάνοια, η λογική οξύτητα, η μάθηση, είναι γι' αυτόν πράγματα πολύ σπουδαία, αλλά το θεμέλιο είναι η ευαισθησία. «Είναι ο αισθησιακός συντελεστής της διάνοιας που κάνει τη διαφορά» θα γράψει ο Έλιοτ...Ο τύπος της ευαισθησίας του Καβάφη είναι μια κράση αδιάλυτη αίσθησης, μάθησης και σκέψης. το βασικό στοιχείο της ενότητας του έργου του - αυτό ακριβώς που δεν έχει η Σούδα...
Στα εβδομήντα χρόνια της ζωής του δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να μεταμοσχεύει σταλαματιά-σταλαματιά τον εαυτό του στα εκατόν πενήντα τέσσερα ποιήματά του...Το υλικό του Καβάφη είναι πεζό, στεγνό, συναισθηματικά ουδέτερο, αφηρημένο. Έχει την αντίθετη ιδιοσυγρασία από το υλικό που χρησιμοποιεί ο Σολωμός. Ο Σολωμός και ο Καβάφης είναι άνθρωποι που ακολουθούν την αντίστροφη ακριβώς πορεία. Ξεκινούν από τους αντίποδες: ο Σολωμός, μ' ένα υλικό πολύ ζωντανό και ατίθασο, όλο χρώμα, σφρίγος και ορμέμφυτο, παλεύοντας αδιάκοπα μαζί του, με τη γνώση, τη συνείδηση και την άσκηση...παλεύοντας να το υποτάξει στην ακρίβεια και στην τάξη της υψηλής έκφρασης. Ο Καβάφης, μ' ένα υλικό γερασμένο σε μοναστήρια και βιβλιοθήκες, προσπαθώντας να το σαρκώσει με το σώμα του ... ένα υλικό άδειο από αίσθημα, όπως το θηκάρι του νεκρού τζίτζικα, αλλά που διατηρεί τη σοφία και τα παλιά τεχνάσματα της κίνησης του λόγου και της ακρίβειας. Αυτοί είναι οι δύο αντίθετοι δρόμοι που ακολουθούν ο Σολωμός και ο Καβάφης. Όμως η γη είναι σφαίρα, και ίσως να έχουν συναντηθεί κιόλας.
Λοιπόν το μόνο πράγμα που έφερνε στον Καβάφη η παράδοσή του, ήταν αφηρημένες κινήσεις και τα σχήματα της ακρίβειας: μια χορογραφία χωρίς το χορευτή. Το χορευτή έπρεπε να τον βρει ο Καβάφης...
Στον Καβάφη, πολύ συχνά, ενώ η γλωσσική διατύπωση είναι ουδέτερη και ασυγκίνητη, η κίνηση των προσώπων και των γεγονότων είναι τόσο πυκνή, τόσο στεγανή, θα έλεγα, που θαρρείς πως τα ποιήματά του τραβούν τη συγκίνηση δια του κενού. Αυτό το κενό που δημιουργεί ο Καβάφης, είναι το στοιχείο που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη φράση του και την τρεχάμενη πεζολογία που θέλησαν να του αντιπαραβάλουν. Π Πέτρος Βλαστός, που αντιπαθούσε τον Καβάφη όσο και τον Έλιοτ, έγραφε πως τα ποιήματά του είναι «βάθρα... που τους λείπουν τ' αγάλματα...» Αν της αφαιρέσει κανείς το χλευασμό, δεν είναι άσκημη η εικόνα. Πολλές φορές τα ποιήματα του Καβάφη δείχνουν τη συγκίνηση που θα είχαμε από ένα άγαλμα που δεν είναι πια εκεί: που ήταν εκεί, το είδαμε, και το έχουν τώρα μετατοπίσει...
Στρατή Τσίρκα: Ο Καβάφης και η εποχή του, 1958 (απόσπασμα)
...Ο Καβάφης και πριν και μετά τα 1910 εκφράζει την εποχή του, κοιταγμένη μέσα από το πρίσμα ενός τομέα της: του παροικιακού ελληνισμού. Το σύμπλεγμα Πρωτέας-ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών, το μυστικό δηλαδή της επιβίωσης του ελληνισμού της διασποράς, το έκαμε πυρήνα της βιοθεωρίας του, όταν μετάθεσε τις ελπίδες της προέκτασής του μέσα στο χρόνο από το ηθικοκοινωνικό στάδιο στο ποιητικό. Αυτό εξηγεί και το μεγάλο του πόθο να ξαπλωθεί η «Ελληνική Λαλιά» «ως μέσα στην Βακτριανή». Θα εξασφαλιζόνταν μ' αυτό τον τρόπο το πλήθος των αναγνωστών που δεν έπαψε να ονειρεύεται για το έργο του...
...Ρυτιδωμένος από την πείρα, υπολογιστικός, χαριτολόγος κι ερμητικός, αινιγματικός και είρωνας, τυπικός, ευγενικός ως την υπερβολή - δείγμα κι αυτό της μεγαλοαστικής του υπεροψίας - γλυστρούσε μέσα από τις παγίδες, τα σκώμματα και τις ύβρεις, κολάκευε, υποχωρούσε, συμβιβαζόταν, έκανε το φοβισμένο κι ύστερα γινόταν άγρια θάλασσα, κερδίζοντας τις μέρες, κερδίζοντας τα χρόνια, μ' έναν πια και μοναδικό σκοπό στη ζωή του: να κρατήσει το έργο του, τα Ποιήματά του, πάνω από το τέλμα της μετριότητας, πάνω από τους κινούμενους άμμους της ξεπεσμένης Αλεξάνδρειας
...Ο πιο επίμονος σχολιαστής της ζωής και του έργου του Καβάφη, ο Τίμος Μαλάνος, παρατηρεί: «Έβαλε στους στίχους του μέσα δάνειες φράσεις, ακόμα και χωρία αρχαίων κειμένων αμετάφραστα, όπως θα έκανε ένας συγγραφέας που γράφει μια διατριβή, όχι όμως και ένας ποιητής». Και για να δείξει πόσο κακή είναι αυτή η συνήθεια του Καβάφη, τον παρωδεί στιχουργώντας κομμάτια από τη Σούδα, το Λεξικό. Θα είχε δίκιο. Ο Καβάφης θα μπορούσε να ήταν στιχουργημένη Σούδα, όπως ο Έλιοτ στιχουργημένος Frazer, αν δεν είχαν την ευαισθησία που έχουν. Η ευαισθησία κάνει τον ποιητή. Η διάνοια, η λογική οξύτητα, η μάθηση, είναι γι' αυτόν πράγματα πολύ σπουδαία, αλλά το θεμέλιο είναι η ευαισθησία. «Είναι ο αισθησιακός συντελεστής της διάνοιας που κάνει τη διαφορά» θα γράψει ο Έλιοτ...Ο τύπος της ευαισθησίας του Καβάφη είναι μια κράση αδιάλυτη αίσθησης, μάθησης και σκέψης. το βασικό στοιχείο της ενότητας του έργου του - αυτό ακριβώς που δεν έχει η Σούδα...
Στα εβδομήντα χρόνια της ζωής του δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να μεταμοσχεύει σταλαματιά-σταλαματιά τον εαυτό του στα εκατόν πενήντα τέσσερα ποιήματά του...Το υλικό του Καβάφη είναι πεζό, στεγνό, συναισθηματικά ουδέτερο, αφηρημένο. Έχει την αντίθετη ιδιοσυγρασία από το υλικό που χρησιμοποιεί ο Σολωμός. Ο Σολωμός και ο Καβάφης είναι άνθρωποι που ακολουθούν την αντίστροφη ακριβώς πορεία. Ξεκινούν από τους αντίποδες: ο Σολωμός, μ' ένα υλικό πολύ ζωντανό και ατίθασο, όλο χρώμα, σφρίγος και ορμέμφυτο, παλεύοντας αδιάκοπα μαζί του, με τη γνώση, τη συνείδηση και την άσκηση...παλεύοντας να το υποτάξει στην ακρίβεια και στην τάξη της υψηλής έκφρασης. Ο Καβάφης, μ' ένα υλικό γερασμένο σε μοναστήρια και βιβλιοθήκες, προσπαθώντας να το σαρκώσει με το σώμα του ... ένα υλικό άδειο από αίσθημα, όπως το θηκάρι του νεκρού τζίτζικα, αλλά που διατηρεί τη σοφία και τα παλιά τεχνάσματα της κίνησης του λόγου και της ακρίβειας. Αυτοί είναι οι δύο αντίθετοι δρόμοι που ακολουθούν ο Σολωμός και ο Καβάφης. Όμως η γη είναι σφαίρα, και ίσως να έχουν συναντηθεί κιόλας.
Λοιπόν το μόνο πράγμα που έφερνε στον Καβάφη η παράδοσή του, ήταν αφηρημένες κινήσεις και τα σχήματα της ακρίβειας: μια χορογραφία χωρίς το χορευτή. Το χορευτή έπρεπε να τον βρει ο Καβάφης...
Στον Καβάφη, πολύ συχνά, ενώ η γλωσσική διατύπωση είναι ουδέτερη και ασυγκίνητη, η κίνηση των προσώπων και των γεγονότων είναι τόσο πυκνή, τόσο στεγανή, θα έλεγα, που θαρρείς πως τα ποιήματά του τραβούν τη συγκίνηση δια του κενού. Αυτό το κενό που δημιουργεί ο Καβάφης, είναι το στοιχείο που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη φράση του και την τρεχάμενη πεζολογία που θέλησαν να του αντιπαραβάλουν. Π Πέτρος Βλαστός, που αντιπαθούσε τον Καβάφη όσο και τον Έλιοτ, έγραφε πως τα ποιήματά του είναι «βάθρα... που τους λείπουν τ' αγάλματα...» Αν της αφαιρέσει κανείς το χλευασμό, δεν είναι άσκημη η εικόνα. Πολλές φορές τα ποιήματα του Καβάφη δείχνουν τη συγκίνηση που θα είχαμε από ένα άγαλμα που δεν είναι πια εκεί: που ήταν εκεί, το είδαμε, και το έχουν τώρα μετατοπίσει...
Στρατή Τσίρκα: Ο Καβάφης και η εποχή του, 1958 (απόσπασμα)
...Ο Καβάφης και πριν και μετά τα 1910 εκφράζει την εποχή του, κοιταγμένη μέσα από το πρίσμα ενός τομέα της: του παροικιακού ελληνισμού. Το σύμπλεγμα Πρωτέας-ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών, το μυστικό δηλαδή της επιβίωσης του ελληνισμού της διασποράς, το έκαμε πυρήνα της βιοθεωρίας του, όταν μετάθεσε τις ελπίδες της προέκτασής του μέσα στο χρόνο από το ηθικοκοινωνικό στάδιο στο ποιητικό. Αυτό εξηγεί και το μεγάλο του πόθο να ξαπλωθεί η «Ελληνική Λαλιά» «ως μέσα στην Βακτριανή». Θα εξασφαλιζόνταν μ' αυτό τον τρόπο το πλήθος των αναγνωστών που δεν έπαψε να ονειρεύεται για το έργο του...
...Ρυτιδωμένος από την πείρα, υπολογιστικός, χαριτολόγος κι ερμητικός, αινιγματικός και είρωνας, τυπικός, ευγενικός ως την υπερβολή - δείγμα κι αυτό της μεγαλοαστικής του υπεροψίας - γλυστρούσε μέσα από τις παγίδες, τα σκώμματα και τις ύβρεις, κολάκευε, υποχωρούσε, συμβιβαζόταν, έκανε το φοβισμένο κι ύστερα γινόταν άγρια θάλασσα, κερδίζοντας τις μέρες, κερδίζοντας τα χρόνια, μ' έναν πια και μοναδικό σκοπό στη ζωή του: να κρατήσει το έργο του, τα Ποιήματά του, πάνω από το τέλμα της μετριότητας, πάνω από τους κινούμενους άμμους της ξεπεσμένης Αλεξάνδρειας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου