.

Τα Απαντα του Κωνσταντίνου Καβάφη στα ρώσικα
Του Αχιλλεα Πατσουκα (Καθημερινή, 5/2/2009)
Την ευκαιρία να γνωρίσει και να ταξιδέψει σε έναν άλλον κόσμο, σε αυτόν του Κωνσταντίνου Καβάφη, έχει εδώ και δύο περίπου εβδομάδες το ρωσικό αναγνωστικό κοινό. Το «εισιτήριο» για τη μεταφορά στο έργο του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή προσφέρει η εξαιρετικής αισθητικής έκδοση του βιβλίου «Κωνσταντίνος Καβάφης. Απαντα τα ποιητικά», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «OGI».
Στις 500 σελίδες του βιβλίου οι αναγνώστες θα έχουν τη χαρά να διαβάσουν το σύνολο των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη. Η πραγματοποίηση της έκδοσης αυτής δεν θα λάμβανε σάρκα και οστά, αν ένας άνθρωπος δεν αφιέρωνε σχεδόν όλη τη ζωή του για την υλοποίηση αυτού του έργου.
Ο λόγος για την κ. Σόνια Ιλίνσκαγια, η οποία πέραν του ότι επιμελήθηκε την έκδοση και μετέφρασε μεγάλο μέρος των ποιημάτων, είναι αυτή που «γνώρισε» πριν από πολλά χρόνια τον Καβάφη στο ρωσικό κοινό. Η αρχή έγινε από την ίδια το 1967 μέσα από το λογοτεχνικό περιοδικό «Ξένη Λογοτεχνία», ενώ ακολούθησαν το 1984 η κυκλοφορία της ανθολογίας «Κ. Π. Καβάφης. Ποιήματα» και το 2000 ο τόμος «Ρωσική Καβαφειάδα». Το έργο μάλιστα της Σόνια Ιλίνσκαγια γύρω από το έργο του Καβάφη μαγνήτισε την προσοχή του Ρώσου νομπελίστα ποιητή Ιωσήφ Μπρόντσκι, με αποτέλεσμα να της ζητήσει στο τέλος να μεταφράσει ο ίδιος 19 ποιήματα του μεγάλου Ελληνα ποιητή.
Ελληνική Βιβλιοθήκη
Ο τόμος με τα άπαντα του Καβάφη εκδόθηκε με την υποστήριξη του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού στη σειρά «Ελληνική Βιβλιοθήκη», που εκδίδεται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Τμήματος Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ, υπό την επιστημονική επιμέλεια του προέδρου του τμήματος και καθηγητή κ. Δ. Α. Γιαλαμά. Στο εισαγωγικό του σημείωμα ο πρόεδρος της έδρας αναφέρει πως επί πολλά χρόνια, όλοι, ερευνητές, διδάσκοντες, μεταφραστές, που αφιέρωσαν τη δραστηριότητά τους στη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας στη Ρωσία, συνάντησαν ερωτήσεις όπως: «Διδάσκετε Καβάφη;» «Μεταφράζετε Καβάφη;», «Εκδίδετε Καβάφη;». Η απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις είναι «Ναι! Εκδίδουμε τον Καβάφη! Επωμισθήκαμε το δύσκολο αυτό έργο και φέρουμε την αντίστοιχη ευθύνη ενώπιον του αναγνώστη».
Στους προσεχείς στόχους της σειράς «Ελληνική Βιβλιοθήκη», είναι η έκδοση ανθολογίας με ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, το σύνολο του έργου του Ε.Χ. Γονατά, το «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή και μια ανθολογία Ελλήνων ποιητών-υπερρεαλιστών.

.
**********

.

Έκρηξη Καβάφη στη Ρωσία
Μικέλα Χαρτουλάρη (ΤΑ ΝΕΑ, 12/2/2001)
«Στις αίθουσες των Πανεπιστημίων, στα σπίτια των ποιητών, στα μεγάλα βιβλιοπωλεία και στο Ίντερνετ, η Ρωσία υποκλίνεται στη σπουδαιότητα του Κωνσταντίνου Καβάφη, που κάνει θραύση ακόμα και μεταξύ των νεώτερων γενεών. Στο κέντρο αυτού του στροβίλου, ένα ξεχωριστό βιβλίο: Η «Ρωσική Καβαφειάδα», που συγκεντρώνει για πρώτη φορά όλα τα ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού και μελετήματα των Ρώσων ακαδημαϊκών, ποιητών και μεταφραστών, εγκαινιάζει μια νέα εκδοτική πρόταση, για την ευρύτερη προώθηση των ελληνικών γραμμάτων.
Και ενώ ήδη μια επιλογή από καβαφικά ποιήματα είχε ενταχθεί σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και κυκλοφορούσε στο ρωσικό Διαδίκτυο, η «Ρωσική Καβαφειάδα» βρήκε τόση απήχηση που προκάλεσε μέσα στον πρώτο κιόλας μήνα της κυκλοφορίας της 49 αναφορές ανακοινώσεις, κριτικές αποτιμήσεις, διαφημίσεις, κ.ά. στο ρωσικό Ίντερνετ.
Πίσω από αυτήν την υπόθεση βρίσκεται μια Ρωσίδα, πολιτογραφημένη Ελληνίδα, η Σόνια Ιλίνσκαγια, καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και σύζυγος του αιρετικού αγωνιστή και συγγραφέα Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, η οποία «αποκάλυψε» τον Καβάφη στη Ρωσία.
«Σε μια εποχή όπου η ανθρώπινη ποιότητα δοκιμάζεται με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι παλιά», εξηγεί στα «ΝΕΑ», «ο σεβασμός στην ανθρώπινη προσωπικότητα που διαπνέει τα ποιήματα του Καβάφη, η προβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η εμμονή σε έναν κώδικα τιμής που δίνεται άμεσα (π.χ. στις "Θερμοπύλες") ή φωτίζεται έμμεσα (π.χ. στη "Σατραπεία"), ο ηρωικός στωικισμός του Καβάφη που εφαρμόζεται όχι μόνο σε έκτακτες περιστάσεις αλλά και στην καθημερινότητα, όλα αυτά μιλούν στον Ρώσο αναγνώστη χάρη και στην τονική κλίμακα στην οποία γίνεται αυτή η συνομιλία. Διότι ο 20ός αιώνας κούρασε με τους υψηλούς τόνους του και τις μετωπικές απαιτήσεις του, οπότε εκτιμάται ιδιαίτερα η χαμηλή φωνή του Καβάφη. Εκτιμάται ο σεβασμός του στον άλλον, που φαίνεται από τον συγκαλυμμένο και διακριτικό τρόπο με τον οποίο υποβάλλει τα μηνύματά του μέσα π.χ. από τη σκηνοθεσία των ποιημάτων του, από την πλοκή τους ή από τις λεκτικές αποχρώσεις. Εκτιμάται και η λακωνική επιγραμματική γραφή του και η ανθρώπινη σοφία του».
Όλα άρχισαν το 1965, όταν μετέφρασε το πρώτο της ποίημα, τη «Σατραπεία», προκειμένου να ενταχθεί στο διήγημα «Ρεμβασμοί στο σκοτάδι» τού (πρόσφυγα) Αλεξανδρόπουλου, το οποίο επρόκειτο να κυκλοφορήσει σε μία ρωσική συλλογή διηγημάτων του. Δύο χρόνια αργότερα είχε μεταφράσει άλλα έντεκα ποιήματα του Καβάφη, που εντάχθηκαν στο περιοδικό «Ξένη Λογοτεχνία». Η μετάφραση αυτή λειτούργησε σαν χημική αντίδραση. Ο κατοπινός νομπελίστας Ιώσηφ Μπρόντσκι ήρθε σε επαφή μαζί της, ενθαρρύνοντας την ιδέα της να προχωρήσει σε μια έκδοση του καβαφικού έργου. Η έκδοση αυτή άργησε όμως πολύ και στο μεταξύ ο Μπρόντσκι κατέφυγε στις ΗΠΑ, χωρίς ωστόσο να ξεχάσει τον Αλεξανδρινό.
Το 1984, επί Μπρέζνιεφ, κυκλοφόρησε λοιπόν στην ΕΣΣΔ η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων, από τα οποία είχαν αποκλεισθεί όλα τα ερωτικά όπου διαφαίνεται καθαρά το φύλο του ερωτικού ετέρου (π.χ. τα «Επήγα», «Ηδονή», «Η προθήκη του καπνοπωλείου», «Λάνη τάφος», «Το διπλανό τραπέζι» κ.ά.). Οι περισσότερες μεταφράσεις, η επιμέλεια και η εισαγωγή ήταν της Σόνιας Ιλίνσκαγια, η οποία στο μεταξύ είχε κυκλοφορήσει από τον «Κέδρο» (και έπειτα από τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, της οποίας ήταν συνεργάτις) τη μονογραφία «Κ.Π. Καβάφης. Ο δρόμος προς τον ρεαλισμό στην ποίηση του 20ού αιώνα».
Η έκδοση του 1984 κυκλοφόρησε σε 30.000 αντίτυπα, όμως η υπόθεση Καβάφη δεν είχε κλείσει. Η Σόνια Ιλίνσκαγια, μαζί με ένα επιτελείο μεταφραστών, προχώρησε και στη μετάφραση των «αποκλεισμένων» ποιημάτων του και συνέλαβε στη συνέχεια την ιδέα μιας κοινής έκδοσης με τα δοκίμια Ρώσων γι' αυτόν. Την ιδέα της αγκάλιασαν οι πρέσβεις της Ελλάδας Κ. Ροδουσάκης και Κυπραίος και το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, που άργησε πέντε χρόνια αλλά έδωσε τελικά το φιλί της ζωής στο βιβλίο μέσα από το πρόγραμμα επιχορήγησης μεταφράσεων.
Ο τόμος της «Καβαφειάδας» που προέκυψε ξεκίνησε μία μεγάλη καριέρα, αφού παρουσιάστηκε με εξαιρετική επιτυχία πριν από μερικές μέρες στο επιβλητικό Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης (παρουσία και της Ελισάβετ Παπαζώη) και έπειτα στο Μουσείο - Σπίτι του Πούσκιν στη Μόσχα. Πρόκειται για μια ακριβή έκδοση 620 σελίδων μεγάλου σχήματος, πανόδετη, με σκληρό εξώφυλλο στα χρώματα της ώχρας που κυκλοφόρησε από τον οίκο των Ηνωμένων Ανθρωπιστικών Εκδόσεων (Ο.Γ.Ι.). Εκεί ο Ρώσος αναγνώστης θα διαβάσει, πέρα από τα γνωστά του ποιήματα, και 77 καβαφικά ποιήματα μεταφρασμένα για πρώτη φορά (46 από το corpus των 154 αναγνωρισμένων ποιημάτων του, συν 30 από τα «Ανέκδοτα», συν 1 από τα «Αποκηρυγμένα») στις μεταφράσεις των: Σ. Ιλίνσκαγια, Ευγένιου Σολονόβιτς, Ευγενίας Σμάκινα, Γιούνα Μόριτζ, Σέργιου Όσεροφ, Αλέξανδρου Βελιτσάνσκι. Επίσης τα 15 καβαφικά ποιήματα που μετέφρασε με τη συνεργασία του Γκ. Σμάκοφ ο Ι. Μπρόντσκι, αφήνοντάς τους έντονη τη σφραγίδα του. Η εισαγωγή με τίτλο «Μέσα από το πρίσμα της Αλεξάνδρειας» είναι της Σ. Ιλίνσκαγια που υπογράφει τρία ακόμα δοκίμια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επίσης τα δοκίμια του Ι. Μπρόντσκι, του ακαδημαϊκού Βλαδίμηρου Τοπορόφ, της Τατιάνας Τσιβιάν και η περίφημη ρωσοελληνική ανάλυση του «Θυμίσου Σώμα» από τους Ρ. Γιάκομπσον - Π. Κολακλίδη, που είχε κυκλοφορήσει το 1966 στο Καίμπριτζ.
Η έκδοση συμπληρώνεται με φωτογραφίες του ποιητή, με πορτρέτα του από Έλληνες ζωγράφους και με τη σειρά των καβαφικών σκίτσων του μεγάλου Άγγλου Ντέιβιντ Χόκνεϊ.
«Το ενδιαφέρον των Ρώσων για τον Καβάφη συνδυάζεται με την επιστροφή στο προσκήνιο ποιητών που έχουν εκλεκτικές συγγένειες με τον Αλεξανδρινό. Παράδειγμα ο σύγχρονός του Μιχαήλ Κουζμίν, ο Βαλέρι Μπριούσεφ, ο Νικολάι Γκουμιλιόφ».
«Ελληνική Βιβλιοθήκη»
Η «Ρωσική Καβαφειάδα» θα εγκαινιάσει την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» που θα καθιερώσει το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ, επικεφαλής του οποίου είναι ο Δημήτρης Γιαλαμάς, σύμβουλος της Ελληνικής Πρεσβείας για τα θέματα πολιτισμού. Στην ίδια πρωτότυπη εκδοτική λογική παρουσίασης ενός έργου και των μελετημάτων γι' αυτό, θα παρουσιαστούν λοιπόν ο Σεφέρης, ο Καρυωτάκης, η ελληνική δημοτική ποίηση και μια ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Επίσης τρία μυθιστορήματα του Καρυωτάκη, το «Τρίτο Στεφάνι» του Ταχτσή και οι ιδιαίτερου ελληνορωσικού ενδιαφέροντος «Σκηνές από τον βίο του Μαξίμου του Γραικού» του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου.»