Ο ΑΝΤΙΚΑΒΑΦΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΑΝΤΙΚΑΒΑΦΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Κ.Π. Καβάφης υπήρξε ένας μεγάλος. Η ιστορία έτσι τον κατέγραψε και όχι άδικα. Όμως όπως και για όλους έτσι και γι αυτόν δεν έλειψαν οι αρνητικές κριτικές ή αν θέλετε οι διαφωνίες σε σχέση με τη σημαντικότητα του έργου του. Ήταν δε τέτοια η διαφορετικότητα και η πρωτοτυπία του που επέφερε από αρκετούς το σχόλιο «Μα αυτό δεν είναι ποίηση».
Τι είναι όμως ποίηση; Ποιος μπορεί να το ορίσει με ακρίβεια χωρίς τον κίνδυνο να υποπέσει σε ολίσθημα; Η προσωπική μας γνώμη είναι απλή . Ποίηση είναι εκείνη η γραφή η οποία ανεξαρτήτου ύφους , δομής , τεχνικής , ρεύματος «προκαλεί συγκίνηση». Δημιουργεί δηλαδή στον αναγνώστη ειδικό η όχι το αίσθημα της ευφορίας. Αρκετοί θα διαφωνήσουν με αυτή την θέση ως παρωχημένη και θα πουν ότι η συγκίνηση είναι κάτι που δεν ενδιαφέρει τον «σοβαρό κριτικό» παρά το αμύητο κοινό. Θα πουν δε ότι ένα ποίημα κρίνεται από το πόσο μοντέρνο είναι , από το πως αντλεί τα υλικά του ο δημιουργός, η χρήση της γλώσσας , η ολιγοστιχία στην συμπύκνωση των νοημάτων κι άλλα. Μπορεί νάναι κι έτσι . Τι να κάνεις όμως μιαν άρτια κατασκευή που δεν σου δημιουργεί κείνο το αίσθημα του όμορφου και του ελκυστικού ;
Πόσο διαφορά έχουν σε τεχνοτροπία και ύφος τα ποιήματα του Παλαμά και του Καβάφη λόγου χάρη κι όμως προκαλούν συγκίνηση σε διαφορετικούς αναγνώστες για διαφορετικούς λόγους. Τι κι αν ο Πόε έχτιζε τα ποιήματα του με μαθηματική ακρίβεια τι κι αν ο Γκάτσος έγραψε όπως λένε την «Αμοργό» σε μια νύχτα; Το μεγαλείο και των δύο παραμένει αναλλοίωτο.
Η κριτική μες τους αιώνες άλλους επαίνεσε περισσότερο κι άλλους λιγότερο. Κανείς πάντως δεν ξέφυγε τελείως από την αρνητική κριτική για το έργο του ή για τμήμα αυτού. Ο Καβάφης δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Έτσι δεν πρέπει να μας προκαλεί καμία εντύπωση η οποιαδήποτε κριτική όσο αρνητική κι αν είναι στο έργο του.
Ο Ροβέρτος Κάμπος ( ψευδώνυμο) έγραψε ένα κριτικό δοκίμιο κατά του Καβάφη το 1912 σωστό λίβελο.
«Ο αντικαβαφικός λίβελος του 1912» όπως ονομάστηκε δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί από πιο χέρι γράφτηκε. Από τον δεύτερο τη τάξη ποιητή της Αιγύπτου τον Πέτρο Μάγνη ή από άλλη άγνωστη πένα που έφερε πάντως την υπογραφή «Ροβέρτος Κάμπος». Κυκλοφόρησε πάντως σε σχήμα 8ον , 28Χ19 αποτελούμενη από 26 καλλιτεχνικά δεμένες σελίδες.
Ο υπογράφων ήταν καταιγιστικός «...Για να είμαι βραχύλογος θα το πω, η αλήθεια ξάστερα πρέπει να λέγεται, η ποίηση του κυρίου Καβάφη δε με συγκινεί πουθενά, σε κανένα του μα όλως διόλου κανένα ποίημα του. Δε βλέπω δεν αισθάνομαι την αρμονία το κυριότερο χαρακτηριστικό της ποίησης»
Την περίοδο που ήδη ο Αλεξανδρινός είχε ανέβει ως ποιητής ήρθε ο λίβελος του Κάμπου να ταράξει τα νερά. Ο Κάμπος κατέκρινε και τη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής από τον Καβάφη.
«..Πολλοί έμαθα από τους θαυμαστές του Κυρίου Καβάφη τόνε θεωρούνε τρανό της ζωής φιλόσοφο, λένε πως η εξωφρενική αυτή ποίηση κρύβει μέσα της κάτι που δε μπορεί να πέσει στην αντίληψη του καθενού : Αν ο Κος Καβάφης είναι ή δεν είναι φιλόσοφος αυτό δε με μέλει, ο Κος Καβάφης έγραψε ή καλύτερα αποπειράθηκε να γράψει ποιήματα , γι αυτό ίσα ίσα έπρεπε να μείνει πρώτα ποιητής κι αν το κατόρθωνε κομμάτι δύσκολο με την αντίληψη πούχει περί ποίησης, ας τόριχνε κατόπιν και στη φιλοσοφία.»
Κι αφού συνεχίζει λέγοντας πως ένας αληθινός ποιητής δεν μπορεί να είναι φιλόσοφος αλλά ούτε κι ένας φιλόσοφος ποιητής πιάνει την ουσία της ποίησης του Καβάφη και την καταλύει.
«...Τι λοιπόν οι θαυμαστές του Κυρίου Καβάφη θαυμάζουν στα ποιήματα του αφού ούτε αρμονία ,ούτε μέτρο , ούτε γλωσσικός πλούτος υπάρχει, ούτε τίποτε άλλο ποιητικό προσόν; Τη φιλοσοφία - αβέβαιος κι αυτή - θα θαυμάζουν ; Αλλά κι η φιλοσοφίας την ονομάσουμε έτσι , είναι όχι μόνο τετριμμένη αλλά κι αστεία , δηλαδή πράματα που λέγονται κάθε μέρα χωρίς καμία φιλοσοφική αξίωση.
Λοιπόν τι θαυμάζουν; Θαυμάζουν το παράξενο του ύφους του ; αλλά δεν είναι παράξενο καθόλου ! από πότες είναι ή έγινε original ο πεζός λόγος;»
Κι ο Κάμπος συνεχίζει ..απορρίπτοντας στην ουσία όλα του τα ποιήματα αφήνοντας μόνον ένα στην άκρη. Είναι κατά τη γνώμη μας προφανές ότι ο Κάμπος ή όποιος τέλος πάντων κρυβόταν πίσω από αυτό το ψευδώνυμο πιστεύει μέχρι κεραίας αυτά που λεει, τα υποστηρίζει με πάθος και προσπαθεί να πείσει για την θέση του αυτή. Ο κριτικός του λίβελου πιστεύει αυτά που λεει. Δεν προσπαθεί να ρίξει λάσπη ή να λοιδορήσει. Ταυτόχρονα όμως δεν έχει το σθένος να βάλει την υπογραφή του κάτω από το κείμενο. Και συνεχίζει
«...Ποίο τέλος είναι το αγνό του ποίημα; ποίο το βασανισμένο το σκαλισμένο επάνω στους κανόνες να όχι της ποίησης τουλάχιστον του γούστου ; λυπούμε πολύ να πω πως κανένα , ή μάλλον μόνο ένα το ποίημα, «Ένας γέρος». Μάλιστα αυτό είναι ποίημα έχει τη σειρά του, του λείπει εκείνη η ανακατωσούρα της φιλοσοφίας, απουσιάζουν εκείνα τα συμβολικά παράξενα μέτρα κατορθώνω να φανταστώ το φτωχό γέρο που κλαιει τα νιάτα του και με πόνο να τον θεωρώ στο τέλος.»
Σε μελέτη του Δημ. Ν. Παντελοδήμου Dr Φιλοσοφίας των Πανεπιστημίων Λυών και Αθηνών του 1970 θεωρεί ότι ο Μάγνης - ένας λαμπρός ποιητής, ο σπουδαιότερος μετά τον Καβάφη ποιητής της Αλεξάνδρειας κατά τον Ξενόπουλο - δεν είναι ο συγγραφέας του λίβελου του 1912 (παρόλες τις φήμες ) και ότι δημιουργός του είναι ένας Αμοιραδάκης , γιος γιατρού. Στηρίζει δε τα επιχειρήματα του στο γεγονός ότι το γλωσσικό ύφος του Μάγνη ήταν διαφορετικό αλλά και ότι ποτέ του επίσημα δεν καταφέρθηκε εναντίον του Καβάφη.
Θα πρέπει όμως να πούμε ότι σε συνέντευξη του στην εφημερίδα ταχυδρόμος της Αλεξάνδρειας ο Μάγνης καταφέρεται έμμεσα κατά του Καβάφη απαντώντας στην ερώτηση.
«Σ΄αυτή την αυτοεξορία σας ποιός Αλεξανδρινός συγγραφεύς σας συντροφεύει;»
«Κάθε άλλος εκτός απ' τον Καβάφη. Όχι πως δεν αναγνωρίζω την αξία του. Στο είδος του υπήρξε μεγάλος. Άνοιξε καινούργιους δρόμους στη στιχουργική , την ποίηση από ρητορική και ξώπετση την μετέτρεψε σε ολιγόλογη και εγκεφαλική , επρωτοτύπησε σε θέματα , γρίκησε ρίγη ηδονής στ' αντίκρισμα της νεανικής σάρκας, εξύμνησεν όσο λίγοι την απολλώνιο ομορφιά.»
«Τι παράπονο , λοιπόν έχετε κατά των οπαδών του Καβάφη»;
«Με το να τον ανακηρύξουν θεό και να ασχοληθεί η κριτική επί ολόκληρον γενεάν αποκλειστικά με το έργο του, παραμερίστηκαν άλλες αξιόλογες εργασίες , που στο είδος τους κι αυτές και τέχνης αρκετήν είχαν και θείας πνοής σε σημείον που αν προσέχονταν , θα εκτιμώντουσαν ασφαλώς και θα πρόσθεταν νέους τίτλους στο νεοαλεξανδρινό πνεύμα»
Θα λέγαμε είναι φανερή η ζήλια στα λεγόμενα του Μάγνη μέσα από την θέση του για έναν υπέρ του δέοντος υπερκαβαφισμό που όντως επικρατούσε. Πάντως ο Στρατής Τσίρκας ήταν βέβαιος για την πατρότητα του λίβελου του 1912 λέγοντας.
«Για πολλά χρόνια στο αρχείο των σεσημασμένων καβαφοφάγων , το δελτίο του γενάρχη τους Ροβέρτου Κάμπου έμεινε δίχως φωτογραφία. Αλλά τώρα ξέρουμε πως πίσω από το λεβαντίνικο αυτό ψευδώνυμο. Κρυβόταν ο ποιητής Πέτρος Μάγνης...
Ομοίως ο καθηγητής Γ. Π. Σαββίδης ταυτίζει τον Κάμπο με τον Μάγνη, το ίδιο και ο Ι. Μ. Χατζηφώτης.
Γεγονός είναι ότι ο «Κάμπος» πέτυχε το στόχο του . Να μείνει στην ιστορία σαν ο συγγραφέας του λίβελου του 1912. Μπορεί να μην το πέτυχε σαν ποιητής ήσαν ότι άλλο αλλά το πέτυχε με αυτόν το τρόπο. Ήταν όμως ο Μάγνης ο συγγραφέας του λίβελου του 1912;
Ο λίβελος του 1912 ήταν η πλέον ξεκάθαρη επίθεση κατά του καβαφικού έργου. Αιχμές όμως καθώς και διαφωνίες κεκαλυμμένες ή όχι συναντάμε και αλλού.
Ο Άγγελος Δόξας σε παλαιό μελέτημα του σε εφημερίδα με τον τίτλο «Ο πανηδονισμός του Καβάφη» αναφέρει
«Τόσο η εγκεφαλική σκέψη που χαρακτηρίζει τα γραπτά του Καβάφη όσο και ο ανώμαλος ψυχισμός του είχαν άμεση επίδραση στην γλωσσολογική του έκφραση. Μπορεί κανείς να λάβει υπ ' όψη ότι δεν έμαθε την Ελληνική γλώσσα παρά καθυστερημένα και τεχνητά, ή ότι μιμήθηκε προγενέστερος έλληνες ποιητές που έγραψαν σε καθαρεύουσα αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο εξηγούν την γλωσσολογική διαστροφή που παρουσιάζει όταν μέσα στην καθαρεύουσα που χρησιμοποιεί συνευρίσκονται λέξεις δημοτικής ή ιδιωματισμοί ανατολίτικοι ή προκαλεί συνεύρεση μιας λέξης της καθαρεύουσας με μια της δημοτικής. Άλλοτε πάλι παραμορφώνει τις λέξεις δημιουργώντας μια Τρίτη διάλεκτο , ούτε καθαρεύουσα ούτε δημοτική , ανάλογη με το τρίτο φύλο που τόσο τον ηδονίζει. Έτσι δεν λεει ούτε «ύαλος» ούτε «γυαλί» αλλά «υαλί », δεν λεει ούτε «ίασμος» ούτε «γιασεμί» αλλά «ιασεμί...
Είναι φανερά καυστικός ο Δόξας όχι χωρίς επιχειρήματα αλλά ακόμα κι ο Τ. Μαλάμος που γνώρισε από κοντά τον Καβάφη κι είναι ο πιο υπεύθυνος μελετητής του αναφέρει.
Το έργο του Καβάφη , έργο εγκεφαλικό , δεν μπορεί να συγκινήσει παρά ένα περιορισμένο κύκλο ευπαθών της ποίησης ...Είναι το έργο ενός ηδονιστή μάλλον και οι κάποιοι τόνοι συγκρατημένης απελπισίας που υπάρχουν σ΄αυτό μέσα, οφείλονται στις δυσκολίες που έβαζε η κοινωνία , ως χθες ακόμα στον παράνομο ηδονισμό του».
Σε κριτική του στην «Εστία» σε μιαν βαθιά ανάλυση της γλωσσικής τέχνης του Καβάφη ο Τέλλος Άγρας μεταξύ άλλων ομιλεί για κακούς στίχους.
«...Όλοι οι πολυσύλλαβοι του στίχοι είναι κακοί. Άλλοι είναι άτμητοι, δηλαδή οι τομή τους δεν συμπίπτει μαζί με το τέλος της λέξεως, αλλά συμβαίνει μέσα στην λέξη , ή ανάμεσα στο άρθρο και στο όνομα .Τομή νοητή που το πιο συχνά, την κάμνει μαζί και με κακόν τονισμό. - Άλλοι είναι παρατονισμένοι.- Άλλοι δεν εκτείνονται σε ακέραιον ίαμβο, αλλά σε μισό. Το μέτρο τους δεν καμπυλώνει, αλλά σκοντάφτει πάνω σ όρθια συλλαβή, μονωμένη , που θέπρεπε να κοπεί σύρριζα. Με μαθηματική στιχουργική μερικοί απ' αυτούς τους κακούς στίχους μπορούν να διαβαστούν καλά...»
Είναι γνωστή άλλωστε και η στάση του Παλαμά και η θέση που διατύπωσε σε ερώτηση του Λουκά Χριστοφίδη
«...Πάω να φτάσω στο εκπόρθισμα της γνώμης σας για τον Καβάφη. Θέλω να μάθω μετρ , αν δε γελιέμαι στην κρίση μου, νομίζοντας τον για ότι άλλο παρά για ποιητή...
Ο Δάσκαλος μουδιάζει , κάμνει ένα οκνό κίνημα και στέκεται όρθιος...Σαν να θέλει να βάλει τέρμα στη συνάντηση μας...Σηκώνουμε κι εγώ αλλά αγνοώ την ευγένεια, στην ανάγκη να εκβιάσω τη γνώμη του συνομιλητή μου....
Λοιπόν Δάσκαλε;
Τα δυο του μάτια ειρωνευτικά ζητούν να μαντέψουν από τα δικά μου , ποια χρήση θα κάμω στην απάντηση που θα μούδιδε...Πονηρεύομαι κάμνοντας τον αγαθό...Πιστεύω να μην του λείπει σοφία...
Σιωπά για μια στιγμή κι ύστερα:
«Μα για ποιητής ....Δεν ξέρω ίσως να κάμνω λάθος...Μάλλον για ρεπορτάζ μοιάζουν τα γραπτά του, λες και φροντίζει να μας δώσει ρεπορτάζ από τους αιώνες!...
Ο Παλαμάς ποτέ δεν παραδέχτηκε τον Καβάφη σαν ποιητή. Αλλά κι ο Καβάφης δεν συμπαθούσε τον Παλαμά. Τον έλεγε περιπαιχτικά μάλιστα Παρλαμά λόγω του ότι ήταν πολυγραφότατος (Ο Παλαμάς). Άλλωστε ήταν γνωστό ότι ο Καβάφης εκτιμούσε μόνο όσους τον θαύμαζαν και τον εκτιμούσαν σαν ποιητή.
Η διαφορετικότητα του Καβάφη οδήγησε ακόμα και σε σατιρική στάση πολλούς από τους λόγιους της εποχής. Κι αν αργότερα ο Πέτρος Χάρης διατύπωσε την μομφή για τον Καβάφη «Ότι ο Καβάφης βλέπει την ζωή σαν κάτι τελειωμένο, δεν την ανακαλύπτει δηλαδή, και δεν τη δημιουργεί κάθε στιγμή» να μια παλαιότερη πιο εύθυμη κριτική στάση εναντίον του με ένα σατιρικό ποιηματάκι του 1922.
ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Διαβάζοντας τους στίχους σου
Τους πήρα για αινίγματα
Η κάλλιο - μη θυμώσεις -
Για αλατζαδένια δείγματα.
Θυμήθηκα δε το ρητό
- Που εδώ κολλά σα βδέλλα -
Από την πόλη έρχομαι
Και στην κορφή κανέλλα.
(...)
Ο Καβάφης λοιπόν ο οποίος πράγματι είχε να επίδειξη σημαντικό έργο σε συνδυασμό με την ιδιαιτερότητα του σαν προσωπικότητα αλλά και με βάση το γεγονός του ότι η πεζοφανής μορφή της ποίησης του ήταν πιο ευκολομετάφραστη «πέρασε» ευκολότερα από κάποιους άλλους ποιητές προγενέστερους ή μεταγενέστερους.
Δέχθηκε βέβαια (πως όλοι οι οποίοι εκθέτουν το έργο τους δημόσια) και αρνητικές κριτικές αλλά αυτές όπως είναι γνωστό δεν υπερίσχυσαν των θετικών. Απέκτησε ένθερμους θαυμαστές και πολλούς Καβαφολόγους οι οποίοι όπως καθένας που είναι απόλυτος με κάτι δεν «δέχονται μύγα στο σπαθί τους» γινόμενοι «Βασιλικότεροι του Βασιλέως». Αλλά ας κλείσουμε το παρόν άρθρο με την άποψη του Ι.Μ Παναγιωτόπουλου γαι τον Καβάφη σε παλιότερο δοκίμιο
«...Η προσφορά του βαραίνει περισσότερο. Κι αν είναι αληθινό αυτό που είπε ο Gide , πως όσο βαθύτερα προχωρούμε στον εαυτό μας, τόσο στερεότερα αποκατασταίνουμε τους δεσμούς μας με τους άλλους ανθρώπους, ο Καβάφης θα πρέπει να μας αγγίζει - και μας αγγίζει - όχι περιστατικά όχι επιπόλαια, μα σε κάποιες πληγές που αέναα αιμορροούν και μας βασανίζουν»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (Περιδικό ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ, τεύχος 152)
Ο Κ.Π. Καβάφης υπήρξε ένας μεγάλος. Η ιστορία έτσι τον κατέγραψε και όχι άδικα. Όμως όπως και για όλους έτσι και γι αυτόν δεν έλειψαν οι αρνητικές κριτικές ή αν θέλετε οι διαφωνίες σε σχέση με τη σημαντικότητα του έργου του. Ήταν δε τέτοια η διαφορετικότητα και η πρωτοτυπία του που επέφερε από αρκετούς το σχόλιο «Μα αυτό δεν είναι ποίηση».
Τι είναι όμως ποίηση; Ποιος μπορεί να το ορίσει με ακρίβεια χωρίς τον κίνδυνο να υποπέσει σε ολίσθημα; Η προσωπική μας γνώμη είναι απλή . Ποίηση είναι εκείνη η γραφή η οποία ανεξαρτήτου ύφους , δομής , τεχνικής , ρεύματος «προκαλεί συγκίνηση». Δημιουργεί δηλαδή στον αναγνώστη ειδικό η όχι το αίσθημα της ευφορίας. Αρκετοί θα διαφωνήσουν με αυτή την θέση ως παρωχημένη και θα πουν ότι η συγκίνηση είναι κάτι που δεν ενδιαφέρει τον «σοβαρό κριτικό» παρά το αμύητο κοινό. Θα πουν δε ότι ένα ποίημα κρίνεται από το πόσο μοντέρνο είναι , από το πως αντλεί τα υλικά του ο δημιουργός, η χρήση της γλώσσας , η ολιγοστιχία στην συμπύκνωση των νοημάτων κι άλλα. Μπορεί νάναι κι έτσι . Τι να κάνεις όμως μιαν άρτια κατασκευή που δεν σου δημιουργεί κείνο το αίσθημα του όμορφου και του ελκυστικού ;
Πόσο διαφορά έχουν σε τεχνοτροπία και ύφος τα ποιήματα του Παλαμά και του Καβάφη λόγου χάρη κι όμως προκαλούν συγκίνηση σε διαφορετικούς αναγνώστες για διαφορετικούς λόγους. Τι κι αν ο Πόε έχτιζε τα ποιήματα του με μαθηματική ακρίβεια τι κι αν ο Γκάτσος έγραψε όπως λένε την «Αμοργό» σε μια νύχτα; Το μεγαλείο και των δύο παραμένει αναλλοίωτο.
Η κριτική μες τους αιώνες άλλους επαίνεσε περισσότερο κι άλλους λιγότερο. Κανείς πάντως δεν ξέφυγε τελείως από την αρνητική κριτική για το έργο του ή για τμήμα αυτού. Ο Καβάφης δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Έτσι δεν πρέπει να μας προκαλεί καμία εντύπωση η οποιαδήποτε κριτική όσο αρνητική κι αν είναι στο έργο του.
Ο Ροβέρτος Κάμπος ( ψευδώνυμο) έγραψε ένα κριτικό δοκίμιο κατά του Καβάφη το 1912 σωστό λίβελο.
«Ο αντικαβαφικός λίβελος του 1912» όπως ονομάστηκε δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί από πιο χέρι γράφτηκε. Από τον δεύτερο τη τάξη ποιητή της Αιγύπτου τον Πέτρο Μάγνη ή από άλλη άγνωστη πένα που έφερε πάντως την υπογραφή «Ροβέρτος Κάμπος». Κυκλοφόρησε πάντως σε σχήμα 8ον , 28Χ19 αποτελούμενη από 26 καλλιτεχνικά δεμένες σελίδες.
Ο υπογράφων ήταν καταιγιστικός «...Για να είμαι βραχύλογος θα το πω, η αλήθεια ξάστερα πρέπει να λέγεται, η ποίηση του κυρίου Καβάφη δε με συγκινεί πουθενά, σε κανένα του μα όλως διόλου κανένα ποίημα του. Δε βλέπω δεν αισθάνομαι την αρμονία το κυριότερο χαρακτηριστικό της ποίησης»
Την περίοδο που ήδη ο Αλεξανδρινός είχε ανέβει ως ποιητής ήρθε ο λίβελος του Κάμπου να ταράξει τα νερά. Ο Κάμπος κατέκρινε και τη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής από τον Καβάφη.
«..Πολλοί έμαθα από τους θαυμαστές του Κυρίου Καβάφη τόνε θεωρούνε τρανό της ζωής φιλόσοφο, λένε πως η εξωφρενική αυτή ποίηση κρύβει μέσα της κάτι που δε μπορεί να πέσει στην αντίληψη του καθενού : Αν ο Κος Καβάφης είναι ή δεν είναι φιλόσοφος αυτό δε με μέλει, ο Κος Καβάφης έγραψε ή καλύτερα αποπειράθηκε να γράψει ποιήματα , γι αυτό ίσα ίσα έπρεπε να μείνει πρώτα ποιητής κι αν το κατόρθωνε κομμάτι δύσκολο με την αντίληψη πούχει περί ποίησης, ας τόριχνε κατόπιν και στη φιλοσοφία.»
Κι αφού συνεχίζει λέγοντας πως ένας αληθινός ποιητής δεν μπορεί να είναι φιλόσοφος αλλά ούτε κι ένας φιλόσοφος ποιητής πιάνει την ουσία της ποίησης του Καβάφη και την καταλύει.
«...Τι λοιπόν οι θαυμαστές του Κυρίου Καβάφη θαυμάζουν στα ποιήματα του αφού ούτε αρμονία ,ούτε μέτρο , ούτε γλωσσικός πλούτος υπάρχει, ούτε τίποτε άλλο ποιητικό προσόν; Τη φιλοσοφία - αβέβαιος κι αυτή - θα θαυμάζουν ; Αλλά κι η φιλοσοφίας την ονομάσουμε έτσι , είναι όχι μόνο τετριμμένη αλλά κι αστεία , δηλαδή πράματα που λέγονται κάθε μέρα χωρίς καμία φιλοσοφική αξίωση.
Λοιπόν τι θαυμάζουν; Θαυμάζουν το παράξενο του ύφους του ; αλλά δεν είναι παράξενο καθόλου ! από πότες είναι ή έγινε original ο πεζός λόγος;»
Κι ο Κάμπος συνεχίζει ..απορρίπτοντας στην ουσία όλα του τα ποιήματα αφήνοντας μόνον ένα στην άκρη. Είναι κατά τη γνώμη μας προφανές ότι ο Κάμπος ή όποιος τέλος πάντων κρυβόταν πίσω από αυτό το ψευδώνυμο πιστεύει μέχρι κεραίας αυτά που λεει, τα υποστηρίζει με πάθος και προσπαθεί να πείσει για την θέση του αυτή. Ο κριτικός του λίβελου πιστεύει αυτά που λεει. Δεν προσπαθεί να ρίξει λάσπη ή να λοιδορήσει. Ταυτόχρονα όμως δεν έχει το σθένος να βάλει την υπογραφή του κάτω από το κείμενο. Και συνεχίζει
«...Ποίο τέλος είναι το αγνό του ποίημα; ποίο το βασανισμένο το σκαλισμένο επάνω στους κανόνες να όχι της ποίησης τουλάχιστον του γούστου ; λυπούμε πολύ να πω πως κανένα , ή μάλλον μόνο ένα το ποίημα, «Ένας γέρος». Μάλιστα αυτό είναι ποίημα έχει τη σειρά του, του λείπει εκείνη η ανακατωσούρα της φιλοσοφίας, απουσιάζουν εκείνα τα συμβολικά παράξενα μέτρα κατορθώνω να φανταστώ το φτωχό γέρο που κλαιει τα νιάτα του και με πόνο να τον θεωρώ στο τέλος.»
Σε μελέτη του Δημ. Ν. Παντελοδήμου Dr Φιλοσοφίας των Πανεπιστημίων Λυών και Αθηνών του 1970 θεωρεί ότι ο Μάγνης - ένας λαμπρός ποιητής, ο σπουδαιότερος μετά τον Καβάφη ποιητής της Αλεξάνδρειας κατά τον Ξενόπουλο - δεν είναι ο συγγραφέας του λίβελου του 1912 (παρόλες τις φήμες ) και ότι δημιουργός του είναι ένας Αμοιραδάκης , γιος γιατρού. Στηρίζει δε τα επιχειρήματα του στο γεγονός ότι το γλωσσικό ύφος του Μάγνη ήταν διαφορετικό αλλά και ότι ποτέ του επίσημα δεν καταφέρθηκε εναντίον του Καβάφη.
Θα πρέπει όμως να πούμε ότι σε συνέντευξη του στην εφημερίδα ταχυδρόμος της Αλεξάνδρειας ο Μάγνης καταφέρεται έμμεσα κατά του Καβάφη απαντώντας στην ερώτηση.
«Σ΄αυτή την αυτοεξορία σας ποιός Αλεξανδρινός συγγραφεύς σας συντροφεύει;»
«Κάθε άλλος εκτός απ' τον Καβάφη. Όχι πως δεν αναγνωρίζω την αξία του. Στο είδος του υπήρξε μεγάλος. Άνοιξε καινούργιους δρόμους στη στιχουργική , την ποίηση από ρητορική και ξώπετση την μετέτρεψε σε ολιγόλογη και εγκεφαλική , επρωτοτύπησε σε θέματα , γρίκησε ρίγη ηδονής στ' αντίκρισμα της νεανικής σάρκας, εξύμνησεν όσο λίγοι την απολλώνιο ομορφιά.»
«Τι παράπονο , λοιπόν έχετε κατά των οπαδών του Καβάφη»;
«Με το να τον ανακηρύξουν θεό και να ασχοληθεί η κριτική επί ολόκληρον γενεάν αποκλειστικά με το έργο του, παραμερίστηκαν άλλες αξιόλογες εργασίες , που στο είδος τους κι αυτές και τέχνης αρκετήν είχαν και θείας πνοής σε σημείον που αν προσέχονταν , θα εκτιμώντουσαν ασφαλώς και θα πρόσθεταν νέους τίτλους στο νεοαλεξανδρινό πνεύμα»
Θα λέγαμε είναι φανερή η ζήλια στα λεγόμενα του Μάγνη μέσα από την θέση του για έναν υπέρ του δέοντος υπερκαβαφισμό που όντως επικρατούσε. Πάντως ο Στρατής Τσίρκας ήταν βέβαιος για την πατρότητα του λίβελου του 1912 λέγοντας.
«Για πολλά χρόνια στο αρχείο των σεσημασμένων καβαφοφάγων , το δελτίο του γενάρχη τους Ροβέρτου Κάμπου έμεινε δίχως φωτογραφία. Αλλά τώρα ξέρουμε πως πίσω από το λεβαντίνικο αυτό ψευδώνυμο. Κρυβόταν ο ποιητής Πέτρος Μάγνης...
Ομοίως ο καθηγητής Γ. Π. Σαββίδης ταυτίζει τον Κάμπο με τον Μάγνη, το ίδιο και ο Ι. Μ. Χατζηφώτης.
Γεγονός είναι ότι ο «Κάμπος» πέτυχε το στόχο του . Να μείνει στην ιστορία σαν ο συγγραφέας του λίβελου του 1912. Μπορεί να μην το πέτυχε σαν ποιητής ήσαν ότι άλλο αλλά το πέτυχε με αυτόν το τρόπο. Ήταν όμως ο Μάγνης ο συγγραφέας του λίβελου του 1912;
Ο λίβελος του 1912 ήταν η πλέον ξεκάθαρη επίθεση κατά του καβαφικού έργου. Αιχμές όμως καθώς και διαφωνίες κεκαλυμμένες ή όχι συναντάμε και αλλού.
Ο Άγγελος Δόξας σε παλαιό μελέτημα του σε εφημερίδα με τον τίτλο «Ο πανηδονισμός του Καβάφη» αναφέρει
«Τόσο η εγκεφαλική σκέψη που χαρακτηρίζει τα γραπτά του Καβάφη όσο και ο ανώμαλος ψυχισμός του είχαν άμεση επίδραση στην γλωσσολογική του έκφραση. Μπορεί κανείς να λάβει υπ ' όψη ότι δεν έμαθε την Ελληνική γλώσσα παρά καθυστερημένα και τεχνητά, ή ότι μιμήθηκε προγενέστερος έλληνες ποιητές που έγραψαν σε καθαρεύουσα αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο εξηγούν την γλωσσολογική διαστροφή που παρουσιάζει όταν μέσα στην καθαρεύουσα που χρησιμοποιεί συνευρίσκονται λέξεις δημοτικής ή ιδιωματισμοί ανατολίτικοι ή προκαλεί συνεύρεση μιας λέξης της καθαρεύουσας με μια της δημοτικής. Άλλοτε πάλι παραμορφώνει τις λέξεις δημιουργώντας μια Τρίτη διάλεκτο , ούτε καθαρεύουσα ούτε δημοτική , ανάλογη με το τρίτο φύλο που τόσο τον ηδονίζει. Έτσι δεν λεει ούτε «ύαλος» ούτε «γυαλί» αλλά «υαλί », δεν λεει ούτε «ίασμος» ούτε «γιασεμί» αλλά «ιασεμί...
Είναι φανερά καυστικός ο Δόξας όχι χωρίς επιχειρήματα αλλά ακόμα κι ο Τ. Μαλάμος που γνώρισε από κοντά τον Καβάφη κι είναι ο πιο υπεύθυνος μελετητής του αναφέρει.
Το έργο του Καβάφη , έργο εγκεφαλικό , δεν μπορεί να συγκινήσει παρά ένα περιορισμένο κύκλο ευπαθών της ποίησης ...Είναι το έργο ενός ηδονιστή μάλλον και οι κάποιοι τόνοι συγκρατημένης απελπισίας που υπάρχουν σ΄αυτό μέσα, οφείλονται στις δυσκολίες που έβαζε η κοινωνία , ως χθες ακόμα στον παράνομο ηδονισμό του».
Σε κριτική του στην «Εστία» σε μιαν βαθιά ανάλυση της γλωσσικής τέχνης του Καβάφη ο Τέλλος Άγρας μεταξύ άλλων ομιλεί για κακούς στίχους.
«...Όλοι οι πολυσύλλαβοι του στίχοι είναι κακοί. Άλλοι είναι άτμητοι, δηλαδή οι τομή τους δεν συμπίπτει μαζί με το τέλος της λέξεως, αλλά συμβαίνει μέσα στην λέξη , ή ανάμεσα στο άρθρο και στο όνομα .Τομή νοητή που το πιο συχνά, την κάμνει μαζί και με κακόν τονισμό. - Άλλοι είναι παρατονισμένοι.- Άλλοι δεν εκτείνονται σε ακέραιον ίαμβο, αλλά σε μισό. Το μέτρο τους δεν καμπυλώνει, αλλά σκοντάφτει πάνω σ όρθια συλλαβή, μονωμένη , που θέπρεπε να κοπεί σύρριζα. Με μαθηματική στιχουργική μερικοί απ' αυτούς τους κακούς στίχους μπορούν να διαβαστούν καλά...»
Είναι γνωστή άλλωστε και η στάση του Παλαμά και η θέση που διατύπωσε σε ερώτηση του Λουκά Χριστοφίδη
«...Πάω να φτάσω στο εκπόρθισμα της γνώμης σας για τον Καβάφη. Θέλω να μάθω μετρ , αν δε γελιέμαι στην κρίση μου, νομίζοντας τον για ότι άλλο παρά για ποιητή...
Ο Δάσκαλος μουδιάζει , κάμνει ένα οκνό κίνημα και στέκεται όρθιος...Σαν να θέλει να βάλει τέρμα στη συνάντηση μας...Σηκώνουμε κι εγώ αλλά αγνοώ την ευγένεια, στην ανάγκη να εκβιάσω τη γνώμη του συνομιλητή μου....
Λοιπόν Δάσκαλε;
Τα δυο του μάτια ειρωνευτικά ζητούν να μαντέψουν από τα δικά μου , ποια χρήση θα κάμω στην απάντηση που θα μούδιδε...Πονηρεύομαι κάμνοντας τον αγαθό...Πιστεύω να μην του λείπει σοφία...
Σιωπά για μια στιγμή κι ύστερα:
«Μα για ποιητής ....Δεν ξέρω ίσως να κάμνω λάθος...Μάλλον για ρεπορτάζ μοιάζουν τα γραπτά του, λες και φροντίζει να μας δώσει ρεπορτάζ από τους αιώνες!...
Ο Παλαμάς ποτέ δεν παραδέχτηκε τον Καβάφη σαν ποιητή. Αλλά κι ο Καβάφης δεν συμπαθούσε τον Παλαμά. Τον έλεγε περιπαιχτικά μάλιστα Παρλαμά λόγω του ότι ήταν πολυγραφότατος (Ο Παλαμάς). Άλλωστε ήταν γνωστό ότι ο Καβάφης εκτιμούσε μόνο όσους τον θαύμαζαν και τον εκτιμούσαν σαν ποιητή.
Η διαφορετικότητα του Καβάφη οδήγησε ακόμα και σε σατιρική στάση πολλούς από τους λόγιους της εποχής. Κι αν αργότερα ο Πέτρος Χάρης διατύπωσε την μομφή για τον Καβάφη «Ότι ο Καβάφης βλέπει την ζωή σαν κάτι τελειωμένο, δεν την ανακαλύπτει δηλαδή, και δεν τη δημιουργεί κάθε στιγμή» να μια παλαιότερη πιο εύθυμη κριτική στάση εναντίον του με ένα σατιρικό ποιηματάκι του 1922.
ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Διαβάζοντας τους στίχους σου
Τους πήρα για αινίγματα
Η κάλλιο - μη θυμώσεις -
Για αλατζαδένια δείγματα.
Θυμήθηκα δε το ρητό
- Που εδώ κολλά σα βδέλλα -
Από την πόλη έρχομαι
Και στην κορφή κανέλλα.
(...)
Ο Καβάφης λοιπόν ο οποίος πράγματι είχε να επίδειξη σημαντικό έργο σε συνδυασμό με την ιδιαιτερότητα του σαν προσωπικότητα αλλά και με βάση το γεγονός του ότι η πεζοφανής μορφή της ποίησης του ήταν πιο ευκολομετάφραστη «πέρασε» ευκολότερα από κάποιους άλλους ποιητές προγενέστερους ή μεταγενέστερους.
Δέχθηκε βέβαια (πως όλοι οι οποίοι εκθέτουν το έργο τους δημόσια) και αρνητικές κριτικές αλλά αυτές όπως είναι γνωστό δεν υπερίσχυσαν των θετικών. Απέκτησε ένθερμους θαυμαστές και πολλούς Καβαφολόγους οι οποίοι όπως καθένας που είναι απόλυτος με κάτι δεν «δέχονται μύγα στο σπαθί τους» γινόμενοι «Βασιλικότεροι του Βασιλέως». Αλλά ας κλείσουμε το παρόν άρθρο με την άποψη του Ι.Μ Παναγιωτόπουλου γαι τον Καβάφη σε παλιότερο δοκίμιο
«...Η προσφορά του βαραίνει περισσότερο. Κι αν είναι αληθινό αυτό που είπε ο Gide , πως όσο βαθύτερα προχωρούμε στον εαυτό μας, τόσο στερεότερα αποκατασταίνουμε τους δεσμούς μας με τους άλλους ανθρώπους, ο Καβάφης θα πρέπει να μας αγγίζει - και μας αγγίζει - όχι περιστατικά όχι επιπόλαια, μα σε κάποιες πληγές που αέναα αιμορροούν και μας βασανίζουν»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (Περιδικό ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ, τεύχος 152)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου